Марыя Дубоўка і бляхі.
Марыя Кляўс і Уладзімір Дубоўка пазнаёміліся ў Маскве, у Беларускім клубе. Настаўнікаў-беларусаў запрасілі туды займацца беларускай мовай.
Уладзімір — вядомы паэт і імпазантны малады мужчына — кіраваў тымі заняткамі. А пасля іх ён ішоў праводзіць Марылю — ад Арбата, дзе былі курсы, да Старога Сіманава, дзе яна жыла.
Вынікам тых паходаў стала тое, што яны пажаніліся ў 1927-м, а праз год нарадзіўся сын Альгерд. Частая з’ява для тых часоў — пагарда да ўмоўнасцяў, кшталту рэгістрацыі шлюбу. Прычым супраць была Марыля. «Гэта не зменіць нашых адносін», — казала яна. Але, як паказала жыццё, рэгістрацыя спатрэбілася: «Пры перадачах у турму, пры дазволах на спатканне…»
У 1930-м Дубоўку першы раз арыштавалі — проста на працы, у Крамлі, у Саўнаркаме. «Дзень быў гарачы, на працу ён паехаў у белым касцюме і сандалях. Так яго і забралі», — успамінала Марыя Пятроўна. Яна з малым Альгердам у той час жыла на дачы ў Пярлоўцы пад Масквою.
Марыя апынулася ў цяжкай сітуацыі. «Сябры і таварышы не паказваліся. Раіцца не было з кім», — суха напіша яна пасля ва ўспамінах. Двума сказамі тут паказана тая пустата, што імгненна ўтваралася вакол рэпрэсаванага. Не проста знаёмыя, але нават сябры і сваякі баяліся кантактаваць з яго сям’ёй, каб, крый божа, і іх не западозрылі ў спачуванні «ворагам народа».
Марыя пачала шукаць Уладзіміра па турмах. На ўсе запыты атрымлівала адмоўны адказ. Пасля змяніла тактыку: пачала насіць яму перадачы. Абышла ўсе маскоўскія турмы — Дубоўка нідзе не значыўся. Хтосьці параіў звярнуцца ў Мінск. Там пацвердзілі: ён у нас, але перадачу не возьмем. Такія былі меры ўздзеняння, каб арыштаваны падпісаў прызнанне: разарваць сувязь з сям’ёй.
Пасля быў суд і высылка ў Яранск. Тое, што Марыя паедзе за Уладзімірам, успрымалася ім як нешта само сабой зразумелае. «Ніколі не пытаўся, ці паеду я з ім, ён толькі пісаў — як паедзеш (не калі паедзеш)».
У дарогу Марыля з 2,5-гадовым сынам пачала збірацца ў 1931-м, калі сканчаўся навучальны год. У дарогу яе збірала свякроў — маці Дубоўкі. Марыля прасіла толькі, каб рэчаў няшмат было. Але клапатлівая Дубоўкава маці ўсунула-такі цяжэнныя бляхі для печкі. І, як аказалася, прыдаліся: Марыля навучылася пячы хлеб…
Яны, выпраўляючыся, не расцэньвалі сваю высылку як штосьці доўгатэрміновае. Адкуль было ведаць, што невялікі пачатковы тэрмін расцягнецца на тры дзесяцігоддзі ссыльна-лагернага жыцця. Што пасля Яранска і Чабаксараў будуць Алатыр, Бірабіджан, Бамлаг, Почат…
«Ліставанне Дубоўкі з Марыяй Пятроўнай — вельмі драматычнае, — кажа Ганна Севярынец, укладальніца кнігі «Уладзімір Дубоўка. Ён і пра яго». — Яна нават крыўдавала, што ён піша халаднавата да яе, а Дубоўка апраўдваецца: ты ж ведаеш, нашыя лісты чытаюць. Пэўна ж, Марылі хацелася хаця б праз ліст дачакацца пяшчоты і словаў кахання, але Дубоўка быў не вельмі на іх шчодры — у кожным разе ў параўнанні з іншымі літаратарамі».
У высылках жылі разам, у гады, калі Дубоўка трапляў у лагер, Марыя Пятроўна заставалася адна. Ёй было мала лягчэй: адной гадаваць сына, адной перажыць дзікую трагедыю яго страты. (Кампанія падлеткаў знайшла снарад і паклала яго ў вогнішча. Ад выбуху загінулі ўсе, у тым ліку і Альгерд Дубоўка.) Апроч таго, яна мусіла рупіцца пра перадачы мужу, знаходзіць працу і жытло. Апошняе не было проста: як жонка зняволенага, яна была ўвесь час пад падазрэннем і ў бяспраўным становішчы.
Яна ўспамінала, як даводзілася жыць у стайні, бо не давалі кватэры; як у Чэбаксарах яе хацелі пазбавіць працы статыста ў лясгасе, бо падседжвала жанчына лёгкіх паводзін, якая была замужам за мабілізаваным. Марыя Пятроўна цвёрда адстойвала свае правы і гэтак жа цвёрда гнала ад сябе думку развесціся з мужам. Так рабілі многія ў той час: адрачыся «ворага народа» і прасцей жыць. Зрабіць так раіла Марыі нават маці Уладзіміра. Але гэта было супраць яе жыццёвых правіл.
Марыя была з «панскай» сям’і. Праўда, бацькі яе жылі як сяляне, а ад «панскіх» часоў у іх доме засталося трохі густоўнай мэблі ды арыстакратычны светапогляд з лёгкай пагардай да людзей «практычнага», гэта значыць цынічна-спажывальніцкага складу.
У высылках, дзе б Дубоўкі ні апынаўся, здатны да любой работы Уладзімір асталёўваў іх жытло з максімальным камфортам. У турэмных «універсітэтах» ён стаў добрым цесляром: сам рабіў дзверы, вокны, шафы. Таксама, дзе б ні быў, ён заводзіў гарод. У Почаце, ва ўмовах Краснаярскага краю, Дубоўка вырасціў памідоры ў адкрытым грунце! Тутэйшыя людзі вачам не верылі. А кветкі, якія цвілі ў іх маленькім садзе, улетку адпалохвалі мошку — сапраўдны біч таежных шыротаў. Марыя Пятроўна ў гэтых справах выступала больш натхняльніцай, чым суўдзельнікам. Яна мела натуру рэфлексійна-сузіральную, пазбаўленую прагі «змяняць прыроду пад сябе».
Дубоўкі змаглі вярнуцца ў Беларусь толькі пасля рэабілітацыі ў 1959-м, але жыць у Мінску не было дзе. Таварышы маладосці, якія дасягнулі кар’ерных вышынь пакуль Дубоўка сядзеў у лагерах і высылках, нічым не дапамаглі. Не хапіла на гэта, як казаў стары палкоўнік Тарас Бульба, мышынае іх натуры. Дубовак пасялілі ў нумары гасцініцы «Мінск» з відам на Пішчалаўскі замак, у якім Уладзіміра трымалі ў 1930-м. Яны пражылі так некалькі месяцаў, а пасля паехалі ў Маскву. Там пісьменніцкая арганізацыя выдзеліла кватэрку ў Чаромушках, дзе Дубоўкі і дажывалі. Найбольшым кайфам для Уладзіміра было тое, што яго зноў публікуюць, што можна зноў пісаць. Цэлыя дні сядзіць за сталом, піша і сам сабе дэкламуе напісанае, з гумарам адзначала Марыя.
«Па ўрыўкавых запісах Дубоўкі ў блакнотах 1960-х я ведаю, што яго вельмі раздражняла манера жонкі кантраляваць ягоныя перамяшчэнні: дзе быў, куды хадзіў, з кім бачыўся, — адзначае Ганна Севярынец. — Але я цалкам разумею Марыю Пятроўну: яна перажыла ягоныя арышты, дзіва што турбавалася за яго кожную хвіліну».
Калі 70-гадовы Дубоўка, паваліўшыся ўзімку, зламаў шыйку сцягна і не паправіўся пасля аперацыі, Марыя Пятроўна засталася зусім без родных, моцна хворая. Сям’ёй для яе сталі дочкі Адама Бабарэкі — Алеся і Элеанора. Але яны мелі сваю працу, і кожны дзень бываць у Марыі Пятроўны не ўдавалася. Таму Дубоўка зрабіла практычна: адпісала кватэру суседцы з умовай, што тая будзе глядзець яе да смерці, і чатыры гады парадкавала назбіраныя за жыццё архівы ды пісала ўспаміны. Пра неймаверную сілу духу Марыі Дубоўкі кажа нават іх назва: «Мае санаторыі і курорты».
Уладзімір і Марыя Дубоўкі спачылі на Мікола-Архангельскіх могілках у Маскве.
ист: https://nn.by/?c=lr&i=212904
