Ігар Міхайлавіч, вы і пісьменнік, і краязнаўца, і настаўнік — што з гэтага для вас на першым месцы? Вы ж, напэўна, усё роўна павінны нечым ахвяраваць, каб нешта паспяваць?
Усё гэта насамрэч пераплецена, і падзяліць немагчыма. Я працую у гімназіі, выкладаю геаграфію і астраномію, самыя лепшыя прадметы на свеце, і там у мяне гурток. Мы з вучнямі ходзім у розныя вандроўкі па краі.
Калі былі маладзейшыя, называлі гэта турызмам. Але турызм — гэта сумна: ішоў-ішоў, прыйшоў змучаны, паставіў палатку, паеў, паспаў, зноўку ідзеш. А вось краязнаўства, ужо не паход, а экспедыцыя, калі ты ставіш нейкую мэту, даследуеш нейкую праблему, і адначасова начуеш у палатцы і гатовіш ежу на вогнішчы — гэта куды больш цікавы занятак.
Ну, а як назбіраў матэрыял — дык тут кніжка пішацца ўжо сама сабой.
Вось нядаўна хадзілі з дзецьмі ў вельмі цікавае месца, у мядзельскія лясы, туды, дзе знаходзіўся, магчыма, летапісны замак Мядзело, ад якога, нажаль, нічога не засталося.
Прыйшлі. Пазнаёміліся з мясцовым мужыком, які нечакана аказаўся нашчадкам вядомага шляхетскага роду Наркевіч-Ёдкаў, былі такія ў нас. Калі прыйшлі Саветы, Уладзіслаў Уладзіслававіч Наркевіч-Ёдка памяняўся на Уладзіміра Уладзіміравіча Ёдку, каб пазбегнуць класавай нянавісці, і ведаеце — ніхто не выдаў. Так і жывуць Ёдкі на сваёй зямлі.
Распавёў нам дзве легенды.
Адну бачыў ён на свае вочы. Кажа, іду я, і бачу — на пагурачке чорны конь. Прыгожы! Ну, думаю, адкуль жа ён узяўся тут, ды яшчэ такі чорны? Трэба яго злавіць.
Пачаў пільнаваць таго каня, а ён раптам раз — і знік. Ну, думае, трэба месца гэтае зазначыць, тут, пэўна, скарб ляжыць. Ці быў там скарб, ці не — гэтага ўжо нам не расказвалі.
Другая легенда — старая. Ехаў чалавек на кірмаш у Кабыльнік (так раней называлася вёска Нарач). Каля дарогі стаіць маладая дзяўчына і пытаецца ў яго: ці не можаш ты мне, чалавеча, нешта купіць? Ну, канешне ж, куплю. Паехаў далей, прыехаў на кірмаш, туды-сюды — і забыўся на пакупку.
Едзе назад — зноў тая дзяўчына стаіць. Ну што, купіў ты мне? Не, забыўся, даруй. Ну, кажа дзяўчына, сто гадоў ляжала — цяпер праз цябе яшчэ сто ляжаць. Во якая дзяўчына была.
А вось гэтыя гісторыі, гэтыя легенды — гэта адкрыццё і для вас, і для вашых вучняў? Ці вы ўжо ўсё ведаеце ў Паставах і вакол Пастаў?
Канешне, адкрыццё. Усе ведаць, і тым больш вакол Пастаў — немагчыма.
А ці лёгка вам знайсці паплечнікаў сярод вучняў? Ці не даводзіцца заганяць іх у гурток?
Раней, канешне, было прасцей — калі школы былі вялікімі і дзяцей было шмат. Сёння дзяцей наогул не вельмі многа, а ў нашай гімназіі — па аднаму класу на паралелі, мерапрыемстваў дастаткова, настаўнікаў актыўных — таксама, дзяцей гэтых цягнуць ва ўсе бакі, на гурток прыходзяць нямногія.
У вандроўку — канешне ж, ідуць значна больш. Да таго ж геаграфія і астраномія — гэта не экзаменацыйныя прадметы, іх не здаюць у вузы, ну, прынамсі, большасць не здае, таму у старэйшых класах не вельмі каб шматлюдна. Але ж мне хапае.
А вы выкладаеце па-руску ці па-беларуску?
Выкладаю па-руску — у нас рускамоўная гімназія. На гуртку — там ужо па-рознаму. Бывае і так, і гэтак.
Але ж, канешне, сорамна: з вучнямі ідзеш у вандроўку, там бабулі-дзядулі, зразумела, на чысцюткай беларускай, а дзеці нават гаворку не могуць падтрымаць.
Яшчэ дваццаць год у дзяцей бар’ера не было ў гутарках са старымі, а сёння ўжо ёсць. Яны ні запытацца не могуць, ні адказаць. Разумець — разумеюць, бо ўсё ж такі мову ў школе вывучаюць, а вось самім выказаць думку — ужо не.
А якія яны наогул, сённяшнія дзеці? Ці падзяляеце вы думку пра тое, што «дзеці зараз пайшлі нейкія не такія»…
Моладзь — яна заўсёды моладзь. Якія мы былі — такія і яны зараз. Таленавітых дзяцей — абсалютная большасць. Вось і сёння — іду на прэзентацыю зборніка вершаў, наша вучаніца напісала, склала, бацькі дапамаглі выдаць.
О, якая падзея! Я б сказала — сталічная! А ці адчуваеце вы нейкі недахоп магчымасцяў, на якія звычайна скардзяцца правінцыйныянастаўнікі? Маўляў, менскім дзецям прасцей…
Наадварот. Я дык адчуваю сябе больш шчаслівым, чым сталічныя настаўнікі. Ну вось хаця б на рыбалку выехаць: пятнаццаць хвілін — і я на рэчцы. Нікога там няма, адпачывай, разважай.
Што тычыцца вучняў — у іх таксама ніхто ніякія магчымасці не адбірае. Зараз жа Інтэрнэт — куды захочаш, туды ідзі, будзь у курсе, вывучай, спрабуй, вучыся.
Сёлета мы з маёй вучаніцай занялі трэцяе месца на рэспубліканскай канферэнцыі, абышлі сталічных выступоўцаў, так што не скажу, каб нам замінала нашаяправінцыйнасць.
Ого, трэцяе месца — гэта сур’ёзна, мы таксама рыхтавалі дзяцей на гэтую канферэнцыю. А што за тэма была?
А мы тут знайшлі такое унікальнае месца ў Манькаўскім лесе — на плошчы ў адзін квадратны кіламетр тры возеры, якія знаходзяцца на рознай вышыні.
Ну ўявіце сабе: розныя паказчыкі адносна ўзроўня мора. Адно, напрыклад, на 15 метраў вышэй за другое.
Такое рэдка сустрэнеш у Беларусі. А мо і зусім не сустрэнеш. А тут — ёсць. Вось гэтую анамалію і даследавалі. Гэта — ледавіковыя азёры, і, даследуючы іх, можна шмат даведацца пра сам ледавік.
Два разы хадзілі туды ў вандроўку — хто ля вогнішча сядзеў, а мы з ёй і некаторымі аматарамі лазілі па берагах, вымяралі глыбіні, (там жа ніхто яшчэ не займаўся, ніхто нічога не вымяраў), запісвалі, а потым яна ўжо абагульняла, сістэматызавала, шукала літаратуру.
І як наконт самастойнасці вучнёўскай? Сама дзяўчына абагульняла і сістэматызавала — ці настаўнік дапамагаў?
Настаўнік — падказваў. Маладым трэба падказваць, а як іначай? Ставіць задачы, даваць заданні. «Озёроведение» Якушкі чытай — прачытала. Тыпы азёр вывучы — вывучыла. Глядзіш, ужо з ёй можна прадметна пра азёры паразмаўляць.
А ці ёсць у вас такія вучні, якім і казаць не трэба — а яны самі пабягуць і «Озёроведение» прачытаюць?
І такія ёсць. Канешне, калі без настаўніцкай дапамогі — то праца атрымліваецца не зусім навуковая, больш нейкай эмоцыі, экспрэсіі, але ж гэта таксама добра, гэта магчымасць выказаць свае думкі, паказаць сябе.
А раней такіх было больш ці менш?
І раней было мала. Вось колькі я працую — толькі дзве такія дзяўчыны мне сустракаліся, каб самі маглі зацікавіцца, схапіцца, напісаць, падрыхтаваць, і па любым прадмеце, на любую тэму. Мне падаецца, гэта ўжо такія байкі, легенды — пра тое, што раней нейкія там незвычайныя вучні былі. Незвычайных, такіх якіх знутры точыць нейкі чарвяк творчасці і самаўдасканалення — заўсёды няшмат.
Дарэчы, і ў такіх дзяцей бывае даволі небяспечнае становішча. Ім шмат што цікава, яны кідаюцца — і гісторыя, і грамадазнаўства, і літаратура, і мова — і ў выніку не робяць нічога канкрэтнага. Тут таксама справа настаўніка — спыніць і дапамагчы сканцэнтравацца.
Я ведаю, што вы і кніжкі разам з вучнямі выдаеце, яны ў вас на вокладцы ідуць як сааўтары…
Ну так, здараецца.
Сообщить об опечатке
Текст, который будет отправлен нашим редакторам: