Ігар Міхайлавіч, вы і пісьменнік, і краязнаўца, і настаўнік — што з гэтага для вас на першым месцы? Вы ж, напэўна, усё роўна павінны нечым ахвяраваць, каб нешта паспяваць?

Усё гэта насамрэч пераплецена, і падзяліць немагчыма. Я працую у гімназіі, выкладаю геаграфію і астраномію, самыя лепшыя прадметы на свеце, і там у мяне гурток. Мы з вучнямі ходзім у розныя вандроўкі па краі.

Калі былі маладзейшыя, называлі гэта турызмам. Але турызм — гэта сумна: ішоў-ішоў, прыйшоў змучаны, паставіў палатку, паеў, паспаў, зноўку ідзеш. А вось краязнаўства, ужо не паход, а экспедыцыя,  калі ты ставіш нейкую мэту, даследуеш нейкую праблему, і адначасова начуеш у палатцы і гатовіш ежу на вогнішчы — гэта куды больш цікавы занятак.

Ну, а як назбіраў матэрыял — дык тут кніжка пішацца ўжо сама сабой. 

Вось нядаўна хадзілі з дзецьмі ў вельмі цікавае месца, у мядзельскія лясы, туды, дзе знаходзіўся, магчыма, летапісны замак Мядзело, ад якога, нажаль, нічога не засталося.

Прыйшлі. Пазнаёміліся з мясцовым мужыком, які нечакана аказаўся нашчадкам вядомага шляхетскага роду Наркевіч-Ёдкаў, былі такія ў нас. Калі прыйшлі Саветы, Уладзіслаў Уладзіслававіч Наркевіч-Ёдка памяняўся на Уладзіміра Уладзіміравіча Ёдку, каб пазбегнуць класавай нянавісці, і ведаеце — ніхто не выдаў. Так і жывуць Ёдкі на сваёй зямлі.

Распавёў нам дзве легенды.

Адну бачыў ён на свае вочы. Кажа, іду я, і бачу — на пагурачке чорны конь. Прыгожы! Ну, думаю, адкуль жа ён узяўся тут, ды яшчэ такі чорны? Трэба яго злавіць.

Пачаў пільнаваць таго каня, а ён раптам раз — і знік. Ну, думае, трэба месца гэтае зазначыць, тут, пэўна, скарб ляжыць. Ці быў там скарб, ці не — гэтага ўжо нам не расказвалі.

Другая легенда — старая. Ехаў чалавек на кірмаш у Кабыльнік (так раней называлася вёска Нарач). Каля дарогі стаіць маладая дзяўчына і пытаецца ў яго: ці не можаш ты мне, чалавеча, нешта купіць? Ну, канешне ж, куплю. Паехаў далей, прыехаў на кірмаш, туды-сюды — і забыўся на пакупку.

Едзе назад — зноў тая дзяўчына стаіць. Ну што, купіў ты мне? Не, забыўся, даруй. Ну, кажа дзяўчына, сто гадоў ляжала — цяпер праз цябе яшчэ сто ляжаць. Во якая дзяўчына была.

А вось гэтыя гісторыі, гэтыя легенды — гэта адкрыццё і для вас, і для вашых вучняў? Ці вы ўжо ўсё ведаеце ў Паставах і вакол Пастаў?

Канешне, адкрыццё. Усе ведаць, і тым больш вакол Пастаў — немагчыма.

А ці лёгка вам знайсці паплечнікаў сярод вучняў? Ці не даводзіцца заганяць іх у гурток?

Раней, канешне, было прасцей — калі школы  былі вялікімі і дзяцей было шмат. Сёння дзяцей наогул не вельмі многа, а ў нашай гімназіі — па аднаму класу на паралелі, мерапрыемстваў дастаткова, настаўнікаў актыўных — таксама, дзяцей гэтых цягнуць ва ўсе бакі, на гурток прыходзяць нямногія.

У вандроўку — канешне ж, ідуць значна больш. Да таго ж геаграфія і астраномія — гэта не экзаменацыйныя прадметы, іх не здаюць у вузы, ну, прынамсі, большасць не здае, таму у старэйшых класах не вельмі каб шматлюдна. Але ж мне хапае.

А вы выкладаеце па-руску ці па-беларуску?

Выкладаю па-руску — у нас рускамоўная гімназія. На гуртку — там ужо па-рознаму. Бывае і так, і гэтак.

Але ж, канешне, сорамна: з вучнямі ідзеш у вандроўку, там бабулі-дзядулі, зразумела, на чысцюткай беларускай, а дзеці нават гаворку не могуць падтрымаць.

Яшчэ дваццаць год у дзяцей бар’ера не было ў гутарках са старымі, а сёння ўжо ёсць. Яны ні запытацца не могуць, ні адказаць. Разумець — разумеюць, бо ўсё ж такі мову ў школе вывучаюць, а вось самім выказаць думку — ужо не.

А якія яны наогул, сённяшнія дзеці?  Ці падзяляеце вы думку пра тое, што «дзеці зараз пайшлі нейкія не такія»…

Моладзь — яна заўсёды моладзь. Якія мы былі — такія і яны зараз. Таленавітых дзяцей — абсалютная большасць. Вось і сёння — іду на прэзентацыю зборніка вершаў, наша вучаніца напісала, склала, бацькі дапамаглі выдаць.

О, якая падзея! Я б сказала — сталічная! А ці адчуваеце вы нейкі недахоп магчымасцяў, на якія звычайна скардзяцца правінцыйныянастаўнікі? Маўляў, менскім дзецям прасцей…

Наадварот. Я дык адчуваю сябе больш шчаслівым, чым сталічныя настаўнікі. Ну вось хаця б на рыбалку выехаць: пятнаццаць хвілін — і я на рэчцы. Нікога там няма, адпачывай,  разважай.

Што тычыцца вучняў — у іх таксама ніхто ніякія магчымасці не адбірае. Зараз жа Інтэрнэт — куды захочаш, туды ідзі, будзь у курсе, вывучай, спрабуй, вучыся.

Сёлета мы з маёй вучаніцай занялі трэцяе месца на рэспубліканскай канферэнцыі, абышлі сталічных выступоўцаў, так што не скажу, каб нам замінала нашаяправінцыйнасць.

Ого, трэцяе месца — гэта сур’ёзна, мы таксама рыхтавалі дзяцей на гэтую канферэнцыю. А што за тэма была?

А мы тут знайшлі такое унікальнае месца ў Манькаўскім лесе — на плошчы ў адзін квадратны кіламетр тры возеры, якія знаходзяцца на рознай вышыні.

Ну ўявіце сабе: розныя паказчыкі адносна ўзроўня мора. Адно, напрыклад, на 15 метраў вышэй за другое.

Такое рэдка сустрэнеш у Беларусі. А мо і зусім не сустрэнеш. А тут — ёсць. Вось гэтую анамалію і даследавалі. Гэта — ледавіковыя азёры, і, даследуючы іх, можна шмат даведацца пра сам ледавік.

Два разы хадзілі туды ў вандроўку — хто ля вогнішча сядзеў, а мы з ёй і некаторымі аматарамі лазілі па берагах, вымяралі глыбіні, (там жа ніхто яшчэ не займаўся, ніхто нічога не вымяраў), запісвалі, а потым яна ўжо абагульняла, сістэматызавала, шукала літаратуру.

І як наконт самастойнасці вучнёўскай? Сама дзяўчына абагульняла і сістэматызавала — ці настаўнік дапамагаў?

Настаўнік — падказваў. Маладым трэба падказваць, а як іначай? Ставіць задачы, даваць заданні. «Озёроведение» Якушкі чытай — прачытала. Тыпы азёр вывучы — вывучыла. Глядзіш, ужо з ёй можна прадметна пра азёры паразмаўляць.

А ці ёсць у вас такія вучні, якім і казаць не трэба — а яны самі пабягуць і «Озёроведение» прачытаюць?

І такія ёсць. Канешне, калі без настаўніцкай дапамогі — то праца атрымліваецца не зусім навуковая, больш нейкай эмоцыі, экспрэсіі, але ж гэта таксама добра, гэта магчымасць выказаць свае думкі, паказаць сябе.

А раней такіх было больш ці менш?

І раней было мала. Вось колькі я працую — толькі дзве такія дзяўчыны мне сустракаліся, каб самі маглі зацікавіцца, схапіцца, напісаць, падрыхтаваць, і па любым прадмеце, на любую тэму. Мне падаецца, гэта ўжо такія байкі, легенды — пра тое, што раней нейкія там незвычайныя вучні былі. Незвычайных, такіх якіх знутры точыць нейкі  чарвяк творчасці і самаўдасканалення — заўсёды няшмат.

Дарэчы, і ў такіх дзяцей бывае даволі небяспечнае становішча. Ім шмат што цікава, яны кідаюцца — і гісторыя, і грамадазнаўства, і літаратура, і мова — і ў выніку не робяць нічога канкрэтнага. Тут таксама справа настаўніка — спыніць і дапамагчы сканцэнтравацца.

Я ведаю, што вы і кніжкі разам з вучнямі выдаеце, яны ў вас на вокладцы ідуць як сааўтары…

Ну так, здараецца.

А не шкада славай пісьменніцкай дзяліцца? Ці матэрыяламі, здабытымі самастойна?

Ну, калі я маладзейшы быў, дык шкадаваў сваёй працы. Бывае, прыйдзе хто-небудзь ці прыедзе, маўляў, а тое раскажы, а гэтае, а я як падумаю, колькі гэта працы, колькі гадзін, дзён, месяцаў я паклаў, каб нешта даведацца, дашукацца, а тут — раскажы яму, аддай увесь скарб за паўгадзіны… 

Цяпер — абы каму-небудзь трэба было. Трэба — аддаю. Яно ўсё роўна потым да цябе нейкім незвычайным чынам вернецца.

А работы краязнаўчай усім у вашых краях хапае?

О, хапае усім. І не на адно пакаленне яшчэ хопіць. Усё, што мы зрабілі, можна рабіць і глыбей, і шырэй, і вышэй, і яно будзе рабіцца, бо цікаўных людзей не менее.

А ці ёсць у вас нейкія ўласныя сакрэты настаўніцкія: як вы зацікаўліваеце дзяцей геаграфіяй і астраноміяй? Вось мяне, напрыклад, нішто ў свеце не здолее зацікавіць у астраноміі…

Насамрэч я не ведаю. Ніякіх сакрэтаў няма. Прыходзіш — і выкладаеш. Камусьці падабаецца. Камусьці не.

Зацікавіць усіх-усіх, напэўна, немагчыма. Мне, канешне, нейкіх балаў дадае мая краязнаўчая работа — мяне ведаюць у горадзе, я часта выступаю, друкуюся, дзецям цікава.

А над чым вы зараз працуеце як краязнаўца?

А вось мы тут запланавалі серыю кніжак пра знікаючыя вёскі. У нас фактычна ўсе вёскі рана ці позна знікнуць — няма ўжо такіх, якія перарасталі б у гарады. А знікае ўсё наўпрост на вачах. Вось стаяў недалёка маёнтак,  былы панскі, шыкоўны дом з лістоўніцы, ён добра захаваўся, бо нейкі час там была школа, а потым турбаза — спалілі.

Хто спаліў, хуліганы?

Ды якія хуліганы… Навядзенне парадка на зямлі. Мерапрыемства такое. Канешне, добра было б аднавіць яго, зрабіць што цікавае, мясціны ж у нас курортныя, Нарач, Доўжа, але… Ездзім, тры, чатыры разы, здымаем, распытваем мясцовых жыхароў, шукаем інфармацыю ў архівах. Потым будуць кніжкі.

У вас — сям’я настаўнікаў. Не складана?

Складана? Ну так, складана часам падзяліць месца за кап’ютарам. Мне, напрыклад, трэба штосьці набраць ці знайсці ў сеціве, а ў Наталлі Фёдараўны «сесія» ў Арэгоне…

Дзе сесія?

У Арэгонскім універсітэце, гэта Злучаныя Штаты. Яна ў мяне на днях яго скончыла.

Скончыла Арэгонскі універсітэт?

Ну так (смяецца). Яна — настаўніца ангельскай мовы, увесь час давучваецца, удасканальваецца, аднойчы адшукала ў Інтэрнэце дыстанцыйную праграму, якая яе зацікавіла, напісала туды, прайшла выпрабаванні, паступіла — і вучылася.

Там вельмі жорстка было — кожны дзень нейкія заданні, практыкаванні, да гадзіны ночы, да дзьвух сядзела. Але ж вы лепей у яе запытайцеся, бо я,  канешне, не кантралюю яе вучобу.

Трэба ж, разумееце, і адсякаць нейкія пытанні, вучыцца казаць самому сябе і сваёй цікавасці справамі іншых людзей жорсткае і катэгарычнае «не» (смяецца).

Наталля Фёдараўна, а што ж вы рабілі ў Арэгонскім універсітэце?

Даведаўшыся пра магчымасць дыстанцыйнага навучання ў ЗША па праграме для настаўнікаў англійскай мовы, я падала заяўку і ўсе неабходныя дакументы. І прайшла, г.з. атрымала грант, які перадалі ўніверсітэту.

Было, канешне, складана: нічога нельга прапускаць, кожны дзень трэба пісаць так званыя посты — разважанні па тэмах, якія нам прапаноўвалі для абмеркавання ментары. Калі не напішаш — ну розныя бываюць выпадкі — то яны, канешне, нікога не караюць, але ж і балы не ставяць і, адпаведна, не даюць дыпломы. 

Сапраўднае навучанне, а не проста каб грошы стрэсці. На мінімальныя балы нават трэба шмат часу ахвяраваць, а я атрымлівала балы максімальныя.

Мне было цяжка працаваць над праектам ў групах, калі  паспяховасць залежыць не толькі ад цябе. У нашай групе было чатыры чалавекі з такіх краін, як Беларусь, Украіна, Чылі, Перу.

А як тэхнічна гэта адбывалася? Вы ездзілі туды?

Не, праз інтэрнэт, зараз тэхнічныя магчымасці — неверагодныя.

І што вам як настаўніку дало гэтае навучанне?

Найперш, канешне — нейкі новы погляд на працу з дзецьмі. Я выкарыстоўваю  методыку «актыўнай ацэнкі», яна зараз вельмі папулярная ў свеце, нажаль, у нас ёй няшмат настаўнікаў цікавяцца, методыка вельмі перспектыўная, дапамагае зрабіць урок незвычайным, дзеці захапляюцца вельмі на такім уроку.

Ну, і, канешне, моўны ўзровень пасля Арэгона зусім іншы.

А што гэта за «актыўная ацэнка»?

Гэта цэлая стратэгія адносінаў паміж вучнем і настаўнікам. Мы ставім мала адзнак — а даем па кожным адказе фарматыўныкаментар.

У пачатку ўрока складаем разам з вучнямі рубрыку — спіс крытэрыяў, які называецца «НаШтоБуЗу» (на што буду звяртаць увагу). Вельмі падрабязна — да дзесяці крытэрыяў. Дзеці дакладна ведаюць,што я буду патрабаваць ад кожнага адказу і як ім атрымаць дзясятку. Па пунктах. Потым — даю разгорнуты каментар менавіта па гэтых пунктах.

З цягам часу дзеці ўжо могуць ацэньваць сябе самі — выпрацоўваюцца навыкі самаацэнкі і ўзаемаацэнкі… Навучэнцы становяцца больш самастойнымі, больш зацікаўленымі…

Але гэта — асноўны прынцып, у рамках актыўнай ацэнкі можна шмат чаго рабіць і са структурай урока, і з самастойнай падрыхтоўкай дзяцей… Шырока выкарыстоўваецца парная і групавая работа. Супрацоўнічаем з бацькамі.

А вы, Ігар Міхайлавіч, таксама выкарыстоўваеце на занятках актыўную ацэнку?

І.М: Я? (Смяецца). Не. У мяне звычайныя урокі. Я прыхільнік традыцыйнай адукацыі. У маёй настаўніцкай практыцы ўжо столькі было эксперыментаў і методык — і дзе яны? А традыцыйны ўрок як быў — так і ёсць. І дае вынікі.

Гэта настаўнікі замежных моў няхай эксперыментуюць, у іх у класе сем-восем вучняў сядзіць, а калі ў цябе дваццаць пяць, а то і трыццаць — паспрабуй дай кожнаму актыўную ацэнку.

Думаю, што гэта складана. Але для таго, каб рабіць нейкія грунтоўныя высновы, трэба з усім дэталёва разабрацца.

А вось, Наталля Фёдараўна, у Ігара Міхайлавіча, акрамя ўрокаў, яшчэ і гурток, вандроўкі розныя, кніжкі, а ў вас?

А ў мяне — нядзельная школа пры праваслаўным храме Свяціцеля Мікалая ў Паставах. Я напрацягу амаль 10 гадоў выкладаю Закон Божы. Я люблю тэатр. У нядзельнай школе праводзяцца шыкоўныя ранішнікі на Пасху Хрыстову і на Свята Божага Нараджэння.

А ў школе мы з дзецьмі ставім мюзіклы на англійскай мове. Усё, як трэба:  касцюмы робім з дапамогай бацькоў, дэкарацыі, музыка, спевы, танцы. У намінацыі мінітэатр мы пераігрываем нават тую гімназію, у якой працуе Ігар Міхайлавіч.

А музычны кіраўнік? А харэограф?

Я і музычны кіраўнік, і харэограф. Але ж найперш — дзеці. У мяне займаюцца дзеці, якія ходзяць на танцы і ў музычную школу, таму яны ўжо ведаюць, як танцаваць рок-н-рол ці вальс. Сумесна працуем, сумесна прыдумваем. Нядаўна паставілі знакамітыя «Коткі», у прошлым годзе  «Алісу ў Краіне цудаў».

А дзяцей складана збіраць у трупу?

Ой, яны ж гэта так любяць! Яны нават не за адзнакі ўжо працуюць — а проста з любові да мастацтва.

Нешта вы мне распавядаеце толькі пра плюсы настаўніцкай працы — зацікаўленая моладзь, сумесная творчасць, самаразвіццё… А мінусы? Вам жа, напэўна, не ўсё падабаецца?

І.М.: Ну… хіба што папяровай працы зашмат… непатрэбнай…

Н.Ф.: А я б так і не сказала. Гэта ў іх гімназіі шмат папер, у нас у школе адміністрацыя сочыць, каб нас залішне не грузіць. А якія мінусы? У маёй спецыяльнасці — наогул ніякіх. Ангельская мова — не геаграфія (смяецца), у ёй і бацькі, і дзеці зацікаўлены, матывацыя вельмі высокая, таму выкладаць проста.

І.М.: А я не так даўно прачытаў, як адзін англічанін сказаў, маўляў, 99% настаўнікаў англійскай мовы — шарлатаны, бо навучыць чалавека размаўляць па-англійску па сучасных методыках можна за тры месяцы. А яны вучаць адзінаццаць год. (Смяецца).