Интересные факты о Поставах

 

    1. Старажытная гісторыя. Тэрыторыя Пастаўскага края пачала засяляцца людзьмі вельмі даўно, з тых часоў, калі паўночную Беларусь пакінуў апошні ледавік і ўтварыліся спрыяльныя ўмовы для развіцця расліннасці і жывёльнага свету.

Першыя жыхары – малалікія купкі паляўнічых, рыбаловаў, збіральнікаў – з’явіліся на нашай зямлі, верагодна, каля VIII–ІХ тысячагоддзя да нашай эр

Да ІV стагоддзя н.э. гэта былі плямёны розных археалагічных культур (нарвенскай, паўночна-беларускай, банцараўскай, штрыхавой керамікі), якія адносіліся, верагодна, да фіна-вугорскай моўнай сям’і і былі продкамі сучасных эстонцаў, фінаў, карэлаў і іншых паўночных народаў. Пазней тэрыторыю раёна засялялі балты — продкі сучасных літоўцаў і латышоў. Яны доўгі час жылі ў суседстве са славянамі, якія ў IV-VIII стагоддзях актыўна рассяляліся на водападзелах раёна.

Старажытных паселішчаў даславянскай каланізацыі выяўлена нямнога: каля вёсак Задзеўе, Данеўцы, Навадруцк, Саранчаны, Сарокі, Асінагарадок, Шыркі, азёр Світа і В.Швакшты (Лысая гара).

Да XIII стагоддзя паступова былі асвоены людзьмі не толькі рачныя даліны і ўзбярэжжы азёрных груп, але і прыдатныя месцы на выспах сярод балот Полацкай нізіны і на пагурках і ў лагчынах Свянцянскіх градаў. Так, напрыклад, толькі на Камайшчыне, на невялікай адлегласці знаходзяцца гарадзішчы ў Лапінцах, Камаях, Мумішках, Ёдаўцах, Каралінове.

Аднак размяшчэнне Пастаўшчыны на мяжы Полацкай і Нальшчанскай земляў, а пазней – на паўночным ускрайку Вялікага княства Літоўскага не спрыяла спакойнаму развіццю. Асабліва цярпела ліха мясцовае насельніцтва ў XIV – пачатку XV стагоддзяў, калі на край перыядычна накатваліся хвалі крыжацкіх набегаў.

Цікавы факт: Князь Гедымін у сваім пасланні біскупу Дэрпскаму ў 1324 годзе, згадваючы аблогу Мядзела, скардзіцца:”…мноства людзей яны забілі і многіх павялі з сабой… Таксама роўна сорак дзён пасля яны зноў, як драпежныя ваўкі, люта спустошылі тую ж зямлю, бязлітасна забілі 80 чалавек…”

2. Раён у часы сярэднявечча. Пасля перамогі аб’яднаных войск ВКЛ і Кароны над крыжакамі ў Грунвальдскай бітве (1410 год), на Пастаўшчыне ўсталявалася адноснае зацішша: амаль 200 гадоў ваенныя калясніца абміналі наш край. Спакойнае жыццё паўплывала на эканамічнае ажыўленне. Аднак, у сярэдзіне ХVІІ стагоддзя на тэрыторыю раёна прыйшла самая жорсткая і самая бязлітасная вайна ў гісторыі Беларусі. Прынесена яна была маскоўскімі акупацыйнымі войскамі, якія пакідалі за сабой выпаленую зямлю. Гэта сёмая вайна паміж Расіяй і ВКЛ (Рэччу Паспалітай) 1654 – 1667 гадоў. У Ашмянскім павеце, у якім тады знаходзіліся Паставы, страты насельніцтва склалі 114760 чалавек, што адпавядае 53, 7% даваеннага насельніцтва, гэта значыць, што загінуў або быў пагнаны ў расійскі палон кожны другі жыхар..

Канец стагоддзя быў адносна спакойны, што паспрыяла эканамічнаму аднаўленню гаспадаркі і паступоваму росту насельніцтва. Аднак пачатак новага, XVIII стагоддзя, супаў з перыядам чарговага зацяжнога ліхалецця. Распачаліся вайна паміж рускімі войскамі Пятра І і шведскай арміяй Карла ХІІ. Паставы апынуліся троху ў баку ад асноўнага тэатра баявых дзеянняў, але поўнасцю пазбегнуць навалы мясцоваму люду не ўдалося. Рабаўніцтвам займаліся размешчаныя тут вайсковыя аддзелы, а ў 1709 годзе праз Пастаўшчыну прайшоў 16-тысячны корпус шведскага войска над камандаваннем генерала Левенгаўпта, які імкнуўся на дапамогу арміі свайго караля Карла ХІІ. Маюцца звесткі, што ягоныя атрады праходзілі праз Паставы, Споры, Камаі. Камайскі абарончы касцёл знаходзіўся ў аблозе – пра гэта сведчаць каменныя ядры шведскіх гармат, што ўмураваны ў сцены.

Цікавы факт: У вёсцы Яцавічы распавядаюць легенду пра тое, што касцёл, які стаяў тады на мясцовым гарадзішчы, праваліўся скрозь зямлю разам са шведамі, якія ўварваліся ў яго і пасеклі мячамі святыя абразы. Хутчэй за ўсё касцёл быў спалены, што сведчыць пра гвалт, які чыніўся захопнікамі ў дачыненні да мясцовых святыняў і мясцовага насельніцтва.

Разам з вайной на жыхароў абрынулася і іншая пошасць: у пачатку 18 стагоддзя край спасцігла вялікая засуха, а з 1708 па 1711 – эпідэміі розных хвароб. Як адзначалася ва ўніверсале 1711 года, у выніку эпідэмій некаторыя гарады і мястэчкі “сталі амаль пустымі”, колькасць жыхароў у населеных пунктах зменшылася на трэць.

3. Росквіт Паставаў. Другая палова XVIII стагоддзя прайшла адносна спакойна, што паспрыяла даволі хуткаму аднаўленню насельніцтва. Наогул, канец гэтага стагоддзя – пара росквіту Паставаў. Антоній Тызенгаўз жабрацкае драўлянае паселішча ператварыў у каменны гарадок. У 60-80-х гадах было заснавана 8 прамысловых прадпрыемстваў, узведзена шмат барочных будынкаў, якія утварылі ў цэнтры горада закончаны архітэктурны ансамбль; на выездзе на Мядзел пачата будаўніцтва шыкоўнага палаца. У горадзе пачалі дзейнічаць тэатр, балетная і музычная школа, народнае вучылішча, бібліятэка. “Литовский подскарбий Антоний Тизенгауз возвёл Поставы на высокую ступень в культурном отношении, построил много великолепных зданий, завёл бумажную и полотняную фабрики…” (“Живописная Россия”).

Для правядзення сваіх рэформ у Паставах А. Тызенгаўз напачатку заснаваў (у 1754 годзе) цагельны завод, які павінен быў забяспечыць патрэбы ў будаўнічых матэрыялах. У 1766-1967 гадах правёў індустрыялізацыю папяровай фабрыкі, якая існавала ў мястэчку з 1728 года. Паперня знаходзілася на р. Мядзелка, працавала пры дапамозе двух вадзяных колаў. На фабрыцы выраблялася шэсць сартоў паперы і картон, у тым ліку выпускалася гербавая папера з вадзянымі знакамі. Даход ад рэалізацыі прадукцыі ў 1783 годзе склаў 1209 злотых, у 1785 – 3000 злотых. На фабрыцы працавала 5 чалавек: майстар і 4 памагатыя. Паперня дзейнічала і пасля смерці А. Тызенгаўза. У дакументах 1800 года засведчана, што ва ўладаннях ваяводы Ксаверыя Хамінскага ў Паставах ёсць фабрыка “бумажная, на коей выделывают разного сорта бумаги не более как до 100 стоп для домашнего обихода, частью и на продажу.”

А. Тызенгаўзам была пабудавана фабрыка паясоў або персіярня, на якой на 24 станках вырабляліся паясы. За год вопытны майстар вырабляў звычайна не больш 8 паясоў з залатых і сярэбраных нітак на шаўковай аснове. Вырабы былі арыгінальнымі і не паўтаралі адзін другі. Паводле некаторых звестак, паясы пастаўскай фабрыкі былі з аднаго боку чырвоныя, а з другога зялёныя, і каштаваў кожны з іх па 30 дукатаў (для параўнання: за два дукаты можна было купіць вала). Майстроў А. Тызенгаўз прывазіў з Германіі і Галандыі, рабочых наймаў на месцы з платай па 3 злотыя ў дзень.

У тыя ж гады ў мястэчку былі заснаваны ткацкія майстэрні, дзе на 26 станках вырабляліся ніткі, палатно, шарфы, капялюшы, дываны, карабельныя ветразі, карункі, ігральныя карты.

На левым беразе Мядзелкі быў адноўлены вятрак, а недалёка ад яго, на ўзвышшы, ўладкавана гарбарня (зараз гарадскі парк Гарбарка), дзе татары, якіх спецыяльна прывезлі ў Паставы для арганізацыі гарабарнай справы і ўладкавання агародаў, займаліся апрацоўкай скур. Пазней на гэтым месцы быў знойдзены гаршчок з багдадскімі манетамі.

А. Тызенгаўз перабудаваў вадзяны млын на рацэ Мядзелка, які ў ХVІІ стагоддзі ўзвёў Ян Ежы Зяновіч, а таксама адкрыў латунную майстэрню.

У цэнтры горада вядомым італьянскім архітэктарам Джузепе Сака быў пабудаваны рынак у форме квадрата, будынак суда, школа, фабрыкі, піларама, маслабойня, дом заездаў, дом урача, дамы рамеснікаў. У сярэдзіне базарнай плошчы была ўзведзена арыгінальная пабудова, якое мела назву “ратуша”.

У 1783 годзе ў Паставах налічвалася 198 дымоў і 1386 жыхароў.

Такім чынам, у канцы ХVIII стагоддзя Паставы ператварыліся ў адзін з прыгажэйшых гарадкоў на ўсходніх абсягах Рэчы Паспалітай. Аднак, ненадоўга, бо пасля смерці А. Тызенгаўза ў 1785 годзе мануфактуры пачынаюць паступова прыходзяць у заняпад. А ў 1793 годзе ў выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай Паставы былі далучаны да Расійскай імперыі.

З 1791 года Паставы – цэнтр Завілейскага павета Віленскага ваяводства, у 1793 годзе мястэчка становяцца цэнтрам Дзісненскага павета Менскай губерні.

22 студзеня 1796 г. Паставам нададзены герб: на блакітным полі французскага шчыта намалявана пірамідальна расцягнутая рыбалоўная сетка, зверху — тры залатыя рыбіны звернутыя галовамі ўніз. Такім герб атрымаўся з-за таго, што ў пастаўскіх азёрах лавілася шмат рыбы, якую прадавалі ў губернскі горад Менск і іншыя.

Са старажытных часоў Пастаўшчына ўваходзіла ў склад ВКЛ і Рэчы Паспалітай, а ў час 2-га падзелу (1793 г) усходняя і цэнтральная часткі раёна былі захоплены Расійскай імперыяй, у час 3-га падзелу (1795 г.) у склад Расіі ўвайшла і Лынтупшчына.

4. Вайна 1812 года. Пачатак 19 стагоддзя для жыхароў Пастаўшчыны выдаўся вельмі неспрыяльны. Шмат праблем прынесла краю вайна 1812 года, калі праз яго ў пастаянных сутычках з рускімі атрадамі арміі Барклая дэ Толі прайшлі французскія войскі Жэрома Банапарта. Сам Напалеон праехаў праз Пастаўшчыну 17–18 ліпеня, калі накіроўваўся з Гадуцішак у Глыбокае. Дарэчы адну з вёсак Пастаўскага раёна ён назваў Парыж. Гэта вайна пакінула вялікі адбітак у памяці мясцовага люду, бо напалеонаўскія войскі паўсюдна займаліся гвалтам і рабаўніцтвам. Доўгі час з пакалення ў пакаленне перадаваліся апавяданні пра здзек, які чынілі французы над мясцовымі жыхарамі. На тэрыторыі раёна захавалася каля дзесяці курганных груп, якія маюць назву “французскія магілы”.

У гісторыі застаўся эпізод з гэтай вайны: каля вёскі Ажарава быў разбіты раз’езд французскіх войск маршала Даву. Французскіх салдат, якія загінулі ў гэтым баі, пахавалі на могілках каля Груздаўскай царквы.

Цікавы факт: У лісце павятовай шляхты паведамлялася: “Пастаянныя пераходы мнагалікіх войскаў аднялі ў нас усё: коней, жывёлу, адабралі ў нас падначаленых, неараная зямля стала пустыром”.

5. Паўстанне 1830-1831 гадоў. Узмацненне прыгнёту. Землі Пастаўшчыны апынуліся амаль у цэнтры паўстання 1830-1831 гадоў, якое мела мэтай барацьбу з панаваннем “маскалёў” і адноўленне незалежнасці ВКЛ. У Пастаўскім краі выступленне пачалося 11 красавіка 1831 года. Ініцыятарамі руху сталі браты Адольф і Станіслаў Кубліцкія з вёскі Палессе. Яны арганізавалі атрад з 30 чалавек і захапілі Свянцяны. Паўстанне распаўсюдзілася на ўсю Пастаўшчыну. Актыўны ўдзел у ім прымаў уладальнік Пастаў Канстанцін Тызенгаўз, які знаходзіўся ў тайных зносінах з Дзісненскім “урадавым камітэтам”, уладальнік маёнтка Ляхаўшчына Міхал Сямашка, уладальнікі маёнтка Кубаркі Адольф і Густаў Хомскія, уладальнік маёнтка Норыца Юзаф Лапацінскі і іншыя. Паступова да восені 1831 года рускім войскам удалося ўсталяваць кантроль над Пастаўшчынай і актыўныя выступленні тут прыпыніліся.

Пасля паўстання неўраджайныя гады ішлі адзін за другім. На працягу 30 гадоў неўраджаі былі 10 разоў.

Цікавы факт: Афіцыйная справаздача пра становішча жыхароў сведчыць, што “сяляне амаль не ведаюць хлеба, харчуюцца грыбамі і рознымі сырымі рэчывамі, якія нараджаюць хваробы; галеча страшная, а побач раскоша памешчыкаў; жыццёвыя сілы краю зусім вычарпаліся ў маральных і фізічных адносінах; расслабленне дасягнула апошняй мяжы”.

6. Пастаўшчына ў паўстанні 1863-1864 гадоў. У канцы 50-х гадоў 19 стагоддзя на беларускіх землях ішла актыўная падрыхтоўка да паўстання за вызваленне ад прыгону і расійскага прыгнёту, за аднаўленне Рэчы Паспалітай у межах 1772 года. Адным з кіраўнікоў паўстання быў Кастусь Каліноўскі, які выдаваў і распаўсюджваў газету “Мужыцкая праўда”. Вядома, што два яе першыя нумары трапілі і на Пастаўшчыну. Прывёз іх аканом з маёнтка Каралінова Мацвей Пятроўскі. Газету чыталі і перадавалі з рук у рукі. М. Пятроўскі быў арыштаваны і высланы на катаржныя работы на 6 гадоў.

Паўстанне выбухнула 23 студзеня 1863 года, калі Цэнтральны нацыянальны камітэт выдаў маніфест з заклікам да выступлення. У Свянцянскім павеце, у які тады ўваходзіла частка Пастаўшчыны, былі сфарміраваны 4 паўстанцкія атрады, якімі кіравалі Л. Нарбут, Ф. Віславух, С. Бухавецкі, Г. Чаховіч. Ужо ў першыя дні адбыліся сутычкі паўстанцаў з расійскімі салдатамі каля Свянцян. За 3 км на ўсход ад Лынтупаў, у вёсцы Свірдуны, стаіць помнік загінуўшым у змаганні за волю.

На Пастаўшчыне размяшчалася база паўстанцаў. Узначальваў яе Апалінар Танскі, які забяспечваў інсургентаў грашыма, а ў яго маёнтках Камаі і Бежаны нарыхтоўвалася харчаванне. Паплечнікам К. Каліноўскага і адным з кіраўнікоў паўстання быў ураджэнец Пастаўшчыны Зыгманд Чаховіч.

Нягледзячы на шырокі размах вызвольнага руху, паўстанне было падаўлена. Паводле загаду галоўнага начальніка Паўночна-Заходняга краю М. Мураўёва, якога за жорсткасць у народзе празвалі Шыбенікам, са Свянцянскага павету 138 чалавек разам з сем’ямі былі высланы ў Самарскую губерню, а іх маёмасць была распрададзена.

Цікавыя факты: 1. Звяртаючыся да беларускай шляхты, М. Мураўёў казаў: “…помните, что если вы не станете здесь по своим мыслям и чувствам русскими, то вы будете здесь иностранцами и должны тогда покинуть этот край».

2. Зыгмант Чаховіч зрабіў вялікі ўплыў на фарміраванне светапогляду і таленту вядомага беларускага паэта Янкі Купалы: пасля дванаццацігадовай катаргі былы паўстанец жыў у маёнтку М. Бясяды каля Радашковічаў, куды за кнігамі часта наведваўся сын-падлетак суседа-арандатара.

7. Пастаўшчына ў час 1-й сусветнай вайны. 1 жніўня 1914 года пачалася 1-я сусветная вайна У пачатку кастрычніка ў выніку жорсткіх кавалерыйскіх баёў рускія войскі занялі Паставы, але каля возера Задзеўскае сутыкнуліся з умацаванымі пазіцыямі германцаў. Раён быў падзелены на дзве часткі, разам з гэтым аказаліся падзелены і многія сем’і, родныя людзі не бачыліся на працягу амаль трох год.

Супрацьстаянне армій прывяло да таго, што многія вёскі і горад Паставы аказаліся моцна разбуранымі, большая частка жыхароў падалася ва ўцёкі. У час Нарацкай аперацыі людскія страты аказаліся вельмі вялікія: рускіх загінула каля 78 тысяч чалавек, германцаў – каля 34-40 тысяч.

Зараз на былой лініі фронта, асабліва паміж азёрамі Задзеўскае і Загачча, сустракаецца вялікая колькасць бетаніраваных бліндажоў часоў 1-й сусветнай вайны. Ёсць многа могільнікаў нямецкіх і рускіх салдат.

Цікавы факт: З успамінаў германскага генерала Э. фон Людэндорфа: “З 18 па 21 сакавіка становішча 10-й арміі было крытычным. Рускія валодалі вялікай колькаснай перавагай…Заходней Паставаў іх атака з цяжкасцю адбіта. Напружанне войскаў, якія прымалі ўдзел у гэтай аперацыі, на глыбока размытай зямлі, у халоднае і золкае надвор’е, было вельмі вялікім. Падмацаванні, якія спешна падводзіліся намі, правальваліся ў балоце, з цяжкасцю прасоўваючыся наперад ад чыгункі Вільня ─ Дзвінск. Але рускія, якім прыходзілася па яшчэ менш спрыяльнай мясцовасці, чым тая, якая знаходзілася ў тыле нашых пазіцый, самі выдыхнуліся.”

8. Пастаўшчына ў міжваенны час. З 1920 па 1939 год тэрыторыя Пастаўскага раёна ўваходзіла ў склад усходніх ускраін (“Крэсаў Усходніх”) Польшчы. Зямельныя рэформы 1920-30 гадоў садзейнічалі ўмацаванню сялянскіх гаспадарак, рассяленню сялян на хутары. Аднак, сем’і былі вялікія, зямлі не хапала і таму многія вымушаны былі ехаць на заработкі ў Латвію, ЗША, Аргентыну.

Прамысловасць развівалася слаба. Пераважалі невялічкія прадпрыемствы, якія перапрацоўвалі ў асноўным сельгаспадачую прадукцыю, драўніну, карысныя выкапні. Яны дзейнічалі ў Паставах і буйнейшых мястэчках і вёсках (Варапаева, Лынтупы, Гута, Алешына, Камаі, Круткі і інш.). Каб узмацніць далучанасць да Польшчы, у краі праводзілася палітыка паланізацыі: на адказныя пасады прызначаліся выхадцы з Польшчы, школы пераводзіліся на польскую мову навучання, актыўна распаўсюджваліся польскія кнігі, часопісы, газеты, а зямельныя надзелы раздаваліся асаднікам – былым польскім вайскоўцам.

Беларускае насельніцтва вяло актыўную барацьбу супраць нацыянальнага і сацыяльнага прыгнёту.

Цікавы факт: Да польскай акупацыі ў Заходняй Беларусі дзейнічала 400 беларускіх школ, у 1928 г. іх засталося 28, у 1934 г. – толькі 16, у 1939 не засталося ніводнай.

9. Пастаўшчына ў часы 2-й сусветнай вайны. Другая сусветная вайна пачалася 1 верасня 1939 года нападам Германіі на Польшчу. Праз 17 дзён па дамове Сталіна з Гітлерам Чырвоная Армія таксама пачала наступленне на гэту краіну, у выніку чаго Пастаўшчына ўвайшла ў склад СССР. У раёне пачаліся сацыялістычныя пераўтварэнні, аднак завершыць іх не ўдалося, бо 22 чэрвеня 1941 года Германія пачала вайну супраць Савецкага Саюза. Ужо ў пачатку ліпеня фашысцкія войскі захапілі тэрыторыю Пастаўскага раёна і ўсталявалі тут акупацыйны рэжым. Захопнікамі Пастаўшчына выкарыстоўвалася для перападрыхтоўкі, часовага прыпынку перад адпраўкай на фронт шматлікіх вайсковых падраздзяленняў. Найбольшыя фашысцкія гарнізоны знаходзіліся ў Паставах, Варапаеве, Камаях, Лынтупах. Карнікі праводзілі ваенныя аперацыі супраць партызан, зганялі і адпраўлялі людзей на прымусовыя работы ў Германію. Для яўрэяў фашысты стварылі гета. Увосень 1942 года ў Паставах, Дунілавічах і Лынтупах амаль усе вязні гета (каля 4000 чалавек) былі расстраляныя акупантамі. Падпольшчыкі і партызаны брыгады імя Варашылава, якая дзейнічала на тэрыторыі раёна, вялі актыўную барацьбу супраць ворага. Яны разграмілі гарнізоны ў Дунілавічах, Груздаве, Лынтупах, Ажунах, Залессі; зрывалі мабілізацыю на работы ў Германію; вялі рэйкавую вайну.

У першай палове ліпеня 1944 года Пастаўшчына была вызвалена войскамі 1-га Прыбалтыйскага фронту.

Цікавы факт: За тое, што партызанамі пад кіраўніцтвам Ф. Маркава былі забіты шэф жардармерыі Вілейскай акругі Крыль і гебітскамісар Бек, мясцовай паліцыяй былі расстраляны 200 схопленых жыхароў Лынтупаў і навакольных вёсак.

10. Пастаўшчына ў пасляваенны час. Пасля вайны пачалося паступовае аднаўленне гаспадаркі. Ужо ў 1945 годзе была выпушчана першая прадукцыя прадпрыемстваў мясцовай прамысловасці, а ў хуткім часе пачалі працаваць і іншыя асноўныя прадпрыемствы: ільнозавод, хлабазавод, кансервавы завод, малаказавод, мясакамбінат, спіртзавод, шклозавод. Усталяванне савецкай улады і калектывізацыя сялянскіх гаспадарак вяліся хутка і рашуча. Незадаволеныя рэпрэсіраваліся: арыштоўваліся і высылаліся ў Сібір, як тады казалі – “на белыя мядзведзі”.

Асаблівасцю Пастаўшчыны стала тое, што пасля вайны ў раёне размесцілася буйная вайсковая групоўка: авіяцыя, артылерыя, танкавыя войскі, войскі стратэгічнага прызначэння. У некаторых лясных масівах і зараз знаходзяцца былыя ракетныя шахты.

Эканамічнае развіццё раёна паскорылася, калі былі пабудаваны такія вялікія прадпрыемствы як завод “Беліт” і завод па вытворчасці камплектаў вучэбнага абсталявання па чарчэнню і маляванню у Паставах, завод жалезабетонных вырабаў і дрэваапрацоўчы камбінат у Варапаеве.

У канцы ХХ-пачатку ХХІ стагоддзя Паставы сталі адным з прыгажэйшых гарадоў Беларусі, значным турысцкім цэнтрам. На Пастаўшчыне штогод праходзіць міжнародны фестываль народнай музыкі “Звіняць цымбалы і гармонік”, а ў верасні 2006 года тут адбылося рэспубліканскае Свята беларускага пісьменства.

Сярод творчых калектываў найбольшую вядомасць мае народны фальклорны ансамбль “Паазер’е”, які быў створаны ў 1991 годзе дырэктарам Пастаўскай музычнай школы А. Собалем. Калектыў – лаўрэат і дыпламант розных конкурсаў і фестываляў.

Цікавыя факты:1. Да лета 1947 года ў Пастаўскім педагагічным вучылішчы дзейнічала патрыятычная арганізацыя моладзі “Саюз беларускіх патрыётаў”, якая праводзіла работу па павышэнню нацыянальнай свядомасці насельніцтва. Большасць сяброў арганізацыі была арыштавана і асуджана на пазбаўленне волі ад 5 да 25 гадоў.

2.У сярэдзіне 90-х гадоў Паставы займалі 1 месца ў Віцебскай вобласці па ўзроўню беспрацоўя.

3. Прыватнае прадпрыемства А. М. Бабічава “Пастаўскі мэблевы цэнтр” з’яўляецца адным з буйнейшых у Беларусі. Яго прадукцыя паступае на продаж у многія краіны свету.

 

 ГІСТАРЫЧНЫЯ І КУЛЬТУРНЫЯ МЯСЦІНЫ

1. Што такое патрыятызм? Слова «патрыятызм» паходзіць ад лат. «pater» — «бацька». Адгэтуль і словы айчына, бацькаўшчына, зямля бацькоў. Фізічныя, зямныя бацькі ў нас усіх розныя, а Айчына — адна.

Тэрмін «Айчына» зыходзіць і з Евангелля: «Схіляю калені мае перад Богам Айцом, ад Якога называецца ўсякая айчына на нябёсах і на зямлі», — піша апостал Павел. Як і ўсё сваё жыццё веруючы чалавек будуе на падставе запаведзяў Божых, так і ўсю сваю зямную айчыну ён стварае па ўзоры сваёй Айчыны Нябеснай. Стагоддзямі скарб хрысціяніна быў не ў матэрыяльных дасягненнях, а ў духоўнай прыгажосці і святасці. Для чалавека, сэрца якога напоўнена любоўю да Бога, духоўныя арыенціры важней матэрыяльных. Радзіма яму даражэй часовых замежных матэрыяльных выгод і каштоўнасцяў.

Патрыятызм — гэта адданасць сваёй Айчыне, свайму народу, гонар за іх мінулае і сучаснае, гатоўнасць да іх абароны. Ён заснаваны на ведах мовы, гісторыі, культуры і традыцый сваёй радзімы, з’яўляецца часткай маральнага пачуцця. У аснове патрыятызму ляжаць прынцыпы не матэрыяльнага, а духоўнага парадку.

2. Заходняя Пастаўшчына. У заходняй частцы Пастаўскага раёна знаходзіцца шэраг цікавых гісторыка-культурных мясцін, якія з’яўляюцца аб’ектамі рэспубліканскага і міжнароднага турызму.

У в. Камаі дзейнічае касцёл св. Яна Хрысціцеля – масіўны храм абарончага тыпу. Магутныя сцены, вузкія байніцы, суровыя вежы надаюць касцёлу ўнушальны выгляд. Побач з храмам – вялікі каменны крыж, яшчэ адна памятка даўніх часоў.

На поўдзень ад Камаяў ляжыць в. Каралінова, у якой у канцы ХІХ стагоддзя быў маёнтак вядомага мастака Альфрэда Ромэра. Ад былой сядзібы застаўся драўляны дом і рэшткі паркавага ансамбля. На вясковых могілках ёсць адноўленыя помнікі паўстанцу Ф. Даноўскаму і ўладальніцы маёнтка Г. Ромэр.

На крайнім захадзе раёна, недалёка ад мяжы з Літвой, у г. п. Лынтупы захаваліся рэшткі шыкоўнага сядзібна-паркавага ансамбля Бішэўскага: палац, гаспадарчыя пабудовы, вежа, масток, ставы. Там жа, у пасёлку, узвышаецца стогадовы Андрэеўскі касцёл. У ваколіцах Лынтупаў знаходзіцца шэраг курганных могільнікаў і былых шляхецкіх сядзіб. Турыстаў прывабліваюць старажытныя курганы ў в. Саранчаны, гарадзішча каля в. Данеўцы, арыгінальная капліца ў в. Радута, маляўнічыя краявіды Блакітных азёр.

Цікавыя факты: 1. Паводле легендаў, з Камайскага касцёла ў розныя бакі разыходзілася некалькі падземных хадоў, адзін з якіх выходзіў на старых могілках каля Камайскага возера.

2. У Камайскім касцёле знаходзіцца цудоўная карціна-абраз “Хрыстос і сірата”, якую намаляваў мастак А. Ромэр.

3. Паводле легенды, Юзаф Бішэўскі, будучы ў Парыжы, закахаўся ў францужанку-акторку. Тая згадзілася выйсці за маладога пана замуж, калі ён пабудуе для каханай палац. І Ю. Бішэўскі, маючы прафесію архітэктара, стварыў такі сядзібна-паркавы ансамбль з палацам, якога не было ў ваколіцах. Запрасіў сваю каханку. Тая прыехала, агледзіла і зняважліва сказала: “У майго бацькі лепшыя стайні…”. Так і застаўся Юзаф халасцяком.

3. Усходняя Пастаўшчына. Усходняя частка раёна таксама багата на помнікі гісторыі і культуры. Са знакамітым родам Агінскіх звязана гісторыя прыгожага касцёла св. Тадэвуша ў в. Лучай. Вакол яго захаваліся рэшткі парка і гаспадарчых пабудоў былой шляхецкай сядзібы.

Яшчэ адзін адметны касцёл узвышаецца ў в. Дунілавічы. Насупраць яго – могілкі польскіх жаўнераў, якія загінулі ў часы 1-й сусветнай вайны, а на старых могілках – грабніца ўладальнікаў Дунілавіч – Длужнеўскіх.

У ваколіцах вёскі знаходзіцца таямнічы пейзажны парк з Чортавым каменем у Крыкалах і непаўторнае па прыгажосці лясное возера Баравое з былым панскім домам на ўзбярэжжы. Далей на ўсход, у в. Норыца, захаваўся выдатны сядзібна-паркавы ансамбль з сістэмай сажалак і курцін старых дрэў.

Запамінальны гісторыка-архітэктурны комплекс ёсць у в. Асінагарадок: на высокай гары-гарадзішчы стаіць прыгожая драўляная Свята-Пакроўская царква са званіцай, а побач – помнік вайне 1812 года і капліца.

У г. п. Варапаева ўздоўж р. Заражанка раскінуўся вялікі пейзажны парк на месцы былой сядзібы Пшаздзеціх, а ў цэнтры пасёлка – новыя будынкі царквы і касцёла.

Акрамя названых помнікаў цікавасці выклікаюць адметныя гарадзішчы на Гуце і ў Сароках, курганныя магільнікі каля Галбеі, Сарок і Міхаліны, капліца ў Сергах, царква ў Ласіцы. Вельмі вабіць аматараў падарожжаў агра-экатурыстычны комплекс “Салаўіны гай”, а таксама леснічоўка каля в. Пруднікі, дзе знаходзіцца сядзіба Зюзі – беларускага Дзеда Мароза.

Цікавыя факты: 1. З уладальнікаў маёнтка Лучай найбольш адметнай асобай была Эльжбета Агінская. Яна мела добрую адукацыю, цікавілася навукай. Па яе ініцыятыве у Лучайскім маёнтку праводзіліся астранамічныя назіранні. Агінская стала заснавальніцай астранамічнай абсерваторыі ў Вільні.

2. Паводле легенды, на Чортавым камені ў Крыкалах граф-чарнакніжнік, уладальнік маёнтка, гуляў у карты з чортам.

3. Паводле павер’яў, Зюзю ўяўлялі ў выглядзе лысага барадатага дзеда, які ў расхрыстаным кажусе, босым хадзеў па снезе. Ён узнімаў завіруху, мяцеліцу, выклікаў сцюжу.

4. Цэнтральная Пастаўшчына. У цэнтральнай частцы Пастаўскага раёна самыя вядомыя помнікі гісторыі і культуры знаходзяцца ў Паставах, аднак і ў ваколіцах горада можна знайсці шмат цікавых аб’ектаў.

У в. Манькавічы засталіся рэшткі сядзібна-паркавага ансамбля Друцкіх-Любецкіх: капліца, вадасховішча, вялікія дрэвы, падмуркі млына і гаспадарчых пабудоў. У цэнтры вёскі хаваецца ў засені дрэў невялікая Свята-Успенская царква. Падобная, Свята-Прадцечанская царква, ёсць і ў Груздаве. Яна стаіць на высокім узгорку, на якім яшчэ відаць уросшыя ў зямлю сівыя камяні з надпісамі.

Добра выдзяляюцца ў рэльефе гарадзішчы і селішчы каля азёр Задзеўскае, Загачча, Світа. З поўначы на поўдзень працягнулася паласа ўмацаванняў лініі фронта 1-й сусветнай вайны. Тут сустракаецца шмат бетонных дотаў, траншэй, акопаў, пахаванняў загінуўшых салдат.

На паўднёвы захад ад Пастаў размешчаны шэраг помнікаў прыроды рэспубліканскага значэння. Гэта ўнікальная Спорыцкая ледавіковая лагчына, якую ў далёкія часы ўтварыў ледавік, і Лысая гара – узгорак амаль правільнай формы, на якім раней знаходзілася старажытнае паселішча.

Праз паўднёвую частку раёна праходзіў знакаміты “шлях Баторыя-Напалеона”: па яму рухаліся ў час войнаў войскі гэтых вядомых гістарычных асоб.

Цікавыя факты: 1. У Манькаўскай школе ў пачатку ХХ стагоддзя вучыўся вядомы беларускі пісьменнік, паэт Уладзімір Дубоўка.

2. Па словах мясцовых жыхароў, у час пабудовы дарогі на гары каля Груздаўскай царквы былі знойдзены каскі французскіх салдат вайны 1812 года.

3. Паводле легенды, у купальскую ноч на Лысую гару злятаецца нячыстая сіла і там аж да першых пеўняў чуецца музыка, рогат і лямант

из источника: http://refdb.ru/look/1040624-p7.html

Н. Ф. Пракаповіч

настаўніца англійскай мовы СШ № 2 г. Паставы,

выкладчыца нядзельнай школы пры храме Св. Мікалая Цудатворцы ў г. Паставы

Loading

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *

Этот сайт использует Akismet для борьбы со спамом. Узнайте, как обрабатываются ваши данные комментариев.