Сярод прадметаў, звязаных з падзеямі Вялікай Айчыннай вайны, у раённым краязнаўчым музеі захоўваецца сшытак з успамінамі ўдзельніцы партызанскага атрада імя Чапаева брыгады імя Варашылава Ларысы Уладзіміраўны Соўкі (у замустве — Кібалавай).
Напісаны яны былі ў сярэдзіне 80-х гадоў, але выдатна перадаюць атмасферу ваеннага часу, утрымліваюць нямала цікавых фактаў з дзейнасці дыверсійнага ўзвода атрада.
Ларыса Соўка (Кібалава)
Калі пачалася Вялікая Айчынная, ураджэнка Мінска Ларыса Соўка паспела закончыць толькі 8 класаў. Ужо праз тыдзень пасля вераломнага нападу фашысцкай Германіі на Савецкі Саюз гітлераўскія войскі занялі беларускую сталіцу, і тысячы яе жыхароў былі вымушаны пакінуць родны горад. Ларыса перабралася на радзіму бацькі — у Паставы. Тут яе прытулілі яго сын ад першага шлюбу Яўстафій Соўка і цётка Кацярына Антановіч, якія дапамагалі, чым маглі.
Ранняй вясной 1942 года Ларысу Соўку пераправілі з Пастаў у вёску Крашнева. У тых мясцінах ужо пачалі фарміравацца групы народных мсціўцаў, і 15-гадовая дзяўчына стала іх сувязной. Выконвала некаторыя партызанскія даручэнні: расклейвала лістоўкі, распаўсюджвала сярод насельніцтва заклікі да беларускага народа, хадзіла ў нямецкія гарнізоны, вяла ўлік і месцазнаходжанне схаваных лодак, на якіх партызаны перапраўляліся праз раку. А ў чэрвені 1943 года яе залічылі ў партызанскі атрад імя Чапаева брыгады імя Варашылава, дзе «пачалося цяжкае, суровае, часам невыноснае партызанскае жыццё: баі, забітыя і параненыя, блакады, узрывы варожых эшалонаў, холад, голад і пастаянны страх».
Трэцяга жніўня разам з таварышамі, якія базіраваліся ў казянскіх лясах, Ларыса атрымала першае баявое заданне — узарваць вялікі ўчастак чыгуначнага палатна па напрамку Полацк—Варапаева. На заданне адправіліся два баявыя ўзводы і дыверсійная група пад камандаваннем камісара атрада Пятра Рублеўскага. Ішлі ўсю ноч. За некалькі кіламетраў ад чыгункі спыніліся ў лесе на днёўку. Тут вырабілі запал, яшчэ раз абмеркавалі ўсе дэталі будучай аперацыі — і зноў рушылі ў дарогу. На чыгунцы апоўначы падрыўнікі разышліся па намечаных участках, баявыя ўзводы — на засады ў мяркуемых месцах з’яўлення фашыстаў. Умоўным знакам пачатку аперацыі была зялёная ракета.
Сшытак з успамінамі
«У хвіліны чакання нават прырода працавала на нас: непранікальная цемра, цішыня, вельмі цёплая ноч. Я стаяла ў маленькім ручайку і думала пра тое, што хочацца жыць, што абрываюцца мільёны чалавечых жыццяў, гараць гарады і вёскі. Чаму мы на сваёй зямлі павінны хадзіць па звярыных сцежках? Уяўляла, як пасля знішчэння Гітлера будзе цудоўнае, светлае жыццё. З нецярпеннем чакала сігналу. І вось зялёная ракета асвятліла начное неба. Сабраўшы ўсю сілу волі, абсалютна спакойна я пайшла на выкананне задання. Поўзаючы на каленях, рукамі падкопвала зямлю і замацоўвала зарады. Мой напарнік падпальваў іх», — апісвае тыя падзеі і ўласныя перажыванні Ларыса Уладзіміраўна.
У тую ноч выбухі грымелі на ўсіх чыгунках Беларусі некалькі гадзін запар. Яны сталі часткай аперацыі, якая ўвайшла ў гісторыю пад кодавай назвай «Рэйкавая вайна». Дыверсійная група атрада імя Чапаева на вялікай працягласці вывела са строю пуці, адрэзаўшы немцам падвоз да фронту жывой сілы і тэхнікі. За выкананне гэтага задання Ларыса Соўка ў ліку іншых атрымала падзяку ад камандавання атрада.
З мая 1943 года па чэрвень 1944-га дыверсантамі атрада імя Чапаева брыгады імя Варашылава было пушчана пад адхон больш за 50 нямецкіх эшалонаў.
Вельмі падрабязна апісвае яна і наступныя заданні, якія выконвала ў Рудніцкай пушчы, недалёка ад Вільнюса. Рэйды туды ўдзельнікі дыверсійнага ўзвода пачалі рабіць з канца жніўня 1943 года, трацячы на дарогу толькі ў адзін бок 5-7 сутак. Перамяшчаліся з вялікай асцярожнасцю, у асноўным па начах, праз лясы і амаль непраходныя балоты, абыходзячы вёскі, дзе маглі быць фашысты. Акрамя зброі, боепрыпасаў і медыкаментаў, неслі на сабе некалькі кілаграмаў толу кожны.
Баявая характарыстыка
Усяго такіх рэйдаў было 5. І з кожным разам выконваць заданні станавілася ўсё складаней: немцы пачалі больш старанна ахоўваць чыгунку, траціць менш часу на яе аднаўленне пасля выбуху, мініраваць подступы да чыгуначнага палатна, месцамі праводзілі аголены электрычны провад высокага напружання, пры любым шораху выпускалі аўтаматныя чэргі. Добра, што большасць мясцовага насельніцтва была на баку партызан. Ад яго дыверсанты даведваліся пра вынікі сваіх аперацый, атрымлівалі каштоўныя звесткі. Тым часам гітлераўцы і паліцаі часта з’яўляліся ў вёсках і на хутарах, якія знаходзіліся паблізу лясных масіваў.
«На адным з хутароў наш камандзір Грамяшчаў дамовіўся з гаспадыняй, что ў выпадку небяспекі яна вывесіць што-небудзь белае ў нашым напрамку, — піша Ларыса Соўка. — Вяртаючыся з чарговага задання, мы ўбачылі, што на палцы прымацавана белая папера ў выглядзе флажка. Прыйшлося адступіць у лес. Як высветлілася потым, немцы зрабілі на хутары засаду і нікога не выпускалі на вуліцу. Толькі пад вечар дазволілі 7-гадоваму сыну гаспадароў Зэнуку прыгнаць у двор карову. Ён і прымацаваў флажок, выпадкова пачуўшы размову маці з камандзірам».
Дапамагалі беларусам і літоўскія партызаны, якія базіраваліся непадалёк: дзяліліся інфармацыяй, патронамі, перавязачнымі матэрыяламі і медыкаментамі, папярэджвалі пра наступленне карных атрадаў. Што да членаў дыверсійнага ўзвода, то пасля ўдалага выканання заданняў яны дазвалялі сабе некаторыя вольнасці: уступалі ў бой з малымі групамі немцаў і паліцаяў. Так, напрыклад, разграмілі фашыстаў, якія прыгналі вялікую колькасць мясцовага насельніцтва на лесанарыхтоўкі. Адабралі пілы і сякеры, а людзей распусцілі па дамах.
На рахунку Ларысы Соўкі 18 падарваных варожых эшалонаў, 6 падбітых аўтамашын, 3 разгромленыя чыгуначныя станцыі, адна фабрыка і 10 кіламетраў пашкоджанай тэлеграфна-тэлефоннай сувязі.
Нярэдка траплялі ў засады, пад абстрэл на чыгунцы і партызаны, страчваючы баявых таварышаў. Іх рады папаўнялі франтавікі, якія змаглі ўцячы з фашысцкага палону. У атрадзе яны шчыра здзіўляліся дысцыпліне, якая панавала сярод народных мсціўцаў, іх подзвігам і ўрачыстым рытуалам, што праводзіліся ў гонар савецкіх свят, камсамольскім сходам з клятвамі і ўзятымі абавязацельствамі. На адным з такіх сходаў падпольнай камсамольскай арганізацыяй Ларыса Уладзіміраўна была прынята ў рады УЛКСМ.
Вайна для яе закончылася летам 1944 года, калі Беларусь вызваліла Савецкая Армія. Тады ж жанчына пакінула нашу рэспубліку. Як склаўся яе далейшы лёс, невядома, акрамя таго, што асталявалася ў Расіі, у пасёлку Зімоўнікі Растоўскай вобласці. Такі адрас пазначаны ў кнізе запісаў паступлення музейных прадметаў Пастаўскага раённага краязнаўчага музея, якому Ларыса Кібалава (Соўка) перадала свае ўспаміны, копіі баявой характарыстыкі і фотаздымка ваеннага часу. Было гэта ў 1985 годзе, калі з нагоды 40-й гадавіны вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў былая ўдзельніца партызанскага руху прыязджала ў Мядзел на сустрэчу з партызанамі брыгады імя Варашылава. На жаль, як напісана ва ўспамінах, з колішніх членаў дыверсійнага ўзвода на гэтай сустрэчы прысутнічалі толькі яна і камандзір групы Васілій Уржэнка.
Алена Шапавалава
Фота аўтара і з архіва музея
по материалам источника: http://www.postawy.by/2020/04/na-schetu-partizanki-larisy-sovko-desyatki-podorvannyh-edinic-tehniki-i-zdanij/
http://www.postawy.by/2020/04/na-schetu-partizanki-larisy-sovko-desyatki-podorvannyh-edinic-tehniki-i-zdanij/
